Wat is de gebiedende wijs?

De gebiedende wijs is een werkwoordsvorm die gebruikt wordt voor bevelen, opdrachten en adviezen. Je kind komt de gebiedende wijs op school tegen tijdens de lessen werkwoordspelling. Je gebruikt de gebiedende wijs meestal als je ergens op een directe en duidelijke manier aandacht voor wilt vragen.

Bijvoorbeeld:
‘Kom hier!’
‘Eet je bord leeg.’
‘Denk na, voordat je iets zegt.’

TIP! Geef je kind een voorbeeld middels een zin uit het dagelijkse leven die je op twee manieren zegt.
‘Je mag je kamer opruimen.’
‘Ruim je kamer op!’
Vraag na welke zin je kind het snelst aan de slag zal gaan met het opruimen van zijn kamer. Wat heeft de gebiedende wijs voor een effect? Praat er samen over!

De gebiedende wijs gebruik je als je:
• Iemand iets opdraagt (‘Doe dat nu!’).
• Een verzoek doet (‘Kom binnen.’).
• Een instructie geeft (‘Snijd de groenten klein.’).
Je gebruikt dan alleen de ik-vorm van het werkwoord, maar zonder het onderwerp (‘jij’ of ‘je’).

Bij het toepassen van de gebiedende wijs kan je kind een aantal vaste regels hanteren. Deze zorgen ervoor dat de boodschap in de zin zo optimaal mogelijk wordt overgebracht.

Regel 1: Gebruik de stam van het werkwoord bij enkelvoud en meervoud.
Bijvoorbeeld: ‘Loop sneller!’ (niet: ‘Loopt sneller!’)

Regel 2: De gebiedende wijs kan ook in een vriendelijke vorm gebruikt worden. Zinnen in de gebiedende wijs kunnen soms wat streng overkomen. Wil je de zin wat vriendelijker maken? Voeg dan het woord ‘maar’ toe.
Bijvoorbeeld: ‘Ga maar zitten.’

Regel 3: Soms wordt ‘u’ toegevoegd voor beleefdheid.
Bijvoorbeeld: ‘Gaat u maar zitten.’

Veel mensen twijfelen bij werkwoorden zoals worden of vinden. Dit zal jouw kind vast en zeker ook wel eens overkomen. Je kunt je kind hierbij helpen door het aanleren van een duidelijke, vaste regel: gebruik altijd de stam zonder -t.

Bijvoorbeeld:
‘Word wakker!’ (niet: ‘Wordt wakker!’)
‘Vind snel een oplossing!’ (niet: ‘Vindt snel een oplossing!’)

Bij het gebruiken van deze werkwoordsvorm gaan dingen soms mis, vooral bij kinderen die net hierover aan het leren zijn. Dat komt omdat het niet altijd meteen duidelijk is hoe je een bevel of opdracht moet formuleren. Kinderen weten ook vaak nog niet precies wat een bevel is.

Fout 1: Verkeerd gebruik van de stam. Een veelvoorkomende fout is dat mensen de verkeerde vorm van de stam gebruiken. Ze schrijven bijvoorbeeld “Rijdt voorzichtig!”, terwijl de juiste gebiedende wijs “Rij voorzichtig!” is. Dit komt doordat ze de stam verwarren met de tweede persoon enkelvoud (jij rijdt), terwijl je in de gebiedende wijs altijd de ik-vorm zonder uitgang -t gebruikt. Hetzelfde gebeurt bij “Wordt rustig!”, terwijl het juist moet zijn: “Word rustig!”. De fout ontstaat omdat mensen de gebiedende wijs verwarren met gewone zinnen waarin “jij” als onderwerp staat, zoals “Jij wordt rustig.”

Bijvoorbeeld:
X ‘Rijdt voorzichtig!’ → ✅ ‘Rij voorzichtig!’
X ‘Wordt rustig!’ → ✅ ‘Word rustig!’

Fout 2: Toevoegen van een onderwerp. Een van de meest voorkomende fouten is dat mensen het onderwerp ‘jij’ of ‘je’ laten staan. In een gebiedende wijs hoort dat er juist niet bij. In plaats van ‘Jij loopt naar huis’ moet je zeggen: ‘Loop naar huis!’. Het is dus belangrijk dat je de ik-vorm van het werkwoord gebruikt, maar zonder het onderwerp.

Bijvoorbeeld:
X ‘Jij kom hier!’→ ✅ ‘Kom hier!’

Fout 3: Gebiedende wijs verkeerd combineren met beleefdheidsvormen. Een andere veelgemaakte fout is het combineren van de gebiedende wijs met beleefdheidsvormen, zoals in ‘Luistert u goed!’. Dit klinkt beleefd, maar grammaticaal klopt het niet. In plaats daarvan moet je zeggen: ‘Luister goed!’. De gebiedende wijs is al een directe vorm. Als je beleefd wilt zijn tegen iemand, gebruik je liever een andere zin, zoals ‘Wilt u goed luisteren, alstublieft?’. In de gebiedende wijs hoort geen persoonsvorm met -t en ook geen onderwerp als ‘u’. Door beleefdheidstaal en gebiedende wijs te mengen, ontstaan er foutieve zinnen.

Bijvoorbeeld:
X ‘Luistert u goed!’ → ✅ ‘Luister goed!’

 Wil je de gebiedende wijs beter begrijpen? Oefen met Squla en leer spelenderwijs!